GRONINGEN - Eind 2026 moet het helemaal af zijn: het gloednieuwe gebouw van kunst- en cultuurcentrum VRIJDAG aan de Sint Jansstraat in Groningen. Voor VRIJDAG het begin van een nieuw tijdperk met voor het eerst alle activiteiten onder één dak. En voor de oostelijke binnenstad het sluitstuk van een ingrijpende en geslaagde vernieuwing van een van de oudste stukjes van Groningen. Met behoud, uiteraard, van 3 rijksmonumenten en de gevel van een gemeentelijk monument ‘light’. Projectmanagers Elzo Dijkhuis en Erwin Kloen blikken terug en vooruit.

In het statige pand Martinikerkhof 11, op de hoek van het straatje dat naar de fietsenstalling onder het Forum leidt, hebben Elzo en Erwin in een vergaderkamer drie witte maquettes op de tafel gezet. Eentje van de nieuwbouw van VRIJDAG, eentje van de vernieuwde oostkant van de binnenstad (het gebied tussen de oostzijde van de Grote Markt, de Poelestraat, Schoolstraat en Sint Jansstraat/Martinikerkhof) en een eentje van de oude situatie. Ze hebben de maquettes meegenomen vanuit het gemeentekantoor aan het Gedempte Zuiderdiep naar dit pand, waar de gemeente momenteel vergaderruimtes heeft. Daarnaast dient het rijksmonument nu als werkruimte en kantine voor BAM, de aannemer die de nieuwe behuizing van VRIJDAG bouwt.

Referendum

Wat niet op de maquettes staat, is de noordwand van de Grote Markt, met ABN AMRO en de voormalige V&D. Terwijl dáár dit verhaal eigenlijk begint. “In 2001, nadat het plan voor de noordwand in een referendum werd weggestemd, is men gaan nadenken over de oostwand”, vertelt Elzo. “Na sloop vanaf 2011 en nieuwbouw vanaf 2012 was het Forum uiteindelijk in 2019 klaar en in 2021 was de oostwand ook zover. Ondertussen was het gebouw van de Muziekschool aan de Sint Jansstraat aan vervanging toe en vormde de Muziekschool samen met het Kunstencentrum de nieuwe organisatie VRIJDAG. De bouw van het nieuwe onderkomen voor VRIJDAG is nu in volle gang en als dat klaar is pakken we dit pand, Martinikerkhof 11, aan.”

Vrouwenopvang

“Hier zat voorheen stichting Het Kopland, een vrouwenopvang”, vertelt Erwin. “Toen Het Kopland in 2017 naar nieuwbouw in de Oosterparkwijk is verhuisd, heeft de gemeente dit pand gekocht. Door het vertrek van de vrouwenopvang ontstond de kans om alle activiteiten van VRIJDAG hier op één plek onder te brengen. Dat sluit ook mooi aan op de functies van het Forum.”

Winkels en appartementen

“Martinikerkhof 11 is wel onderdeel van het bouwblok, maar gaat niet helemaal bij VRIJDAG horen. Een deel van het pand krijgt een andere functie, maar die is nog niet bekend”, zegt Erwin. “In de nieuwbouw van VRIJDAG komen op de begane grond trouwens ook nog wat commerciële ruimtes.” Elzo legt uit waarom: “In de plint van zo’n groot gebouw moet je een beetje levendigheid hebben. Zo krijgt het gebouw ook een winkel- of kantoorruimte bij de ingang van de fietsenkelder. En daarboven drie appartementen. Het is goed als er aan de Nieuwe Markt ook mensen wonen.” Erwin: “Dan brandt er ’s avonds licht als de mensen thuis zijn. Dat is toch anders dan wanneer er bijvoorbeeld een bedrijf zit dat om 18.00 uur dichtgaat.”

Schat aan ervaring

VRIJDAG is niet het eerste project dat Elzo en Erwin samen doen. Ze brengen een schat aan ervaring mee. “Sinds 2018 zijn we betrokken bij VRIJDAG”, vertelt Elzo. “Erwin heeft met name de vergunningsprocedures gedaan en doet nu de ontwikkeling van Martinikerkhof 11. Ik doe het gebouw voor VRIJDAG, maar daar trekken we ook samen in op. We hebben ook samen het Forum en de oostwand van de Grote Markt gedaan. Dus we zijn een beetje ingespeeld op elkaar, dat is wel mooi. We vullen elkaar aan.”

Al 15 jaar samen

“We zijn al 15 jaar samen”, realiseert Erwin zich met een lach. Elzo: “Dat is gewoon hartstikke leuk. Waar ik tekortkom, dat heeft Erwin te over. En soms kan ik wat meer dan Erwin.”

Drukkerij

Terug naar de inhoud. Behalve Martinikerkhof 11 maken nog twee rijksmonumenten deel uit van het project. Dat zijn de twee historische panden aan de Sint Jansstraat tegenover de galerij van het Provinciehuis. Deze panden hoorden al bij de Muziekschool en maken straks ook weer deel uit van VRIJDAG. Van de oude drukkerij ernaast is alleen de gevel blijven staan. “Dat is een gemeentelijk monument ‘light’, een monument op onderdelen”, legt Erwin uit. “De voorgevel was het waardevolle element. Die hebben we dan ook behouden. Daarachter is het gesloopt, daar komen nieuwe ruimtes voor VRIJDAG.”

Lambriseringen

“Voor de rijksmonumenten zit onze afdeling erfgoed in de projectgroep”, gaat Erwin verder. “We hebben alles in kaart gebracht met bouwhistorisch onderzoek. Martinikerkhof 11 bijvoorbeeld heeft op de begane grond nog hele mooie zalen, met oude plafondversieringen en lambriseringen.”

Groot gebouw

Met de monumentale panden op de bouwplaats moet de aannemer voorzichtig omspringen. Maar er worden vooral ook heel veel nieuwe vierkante meters toegevoegd. Elzo: “Het vloeroppervlak van VRIJDAG is zo groot als één derde van dat van het Forum. Dus het is nog wel een heel ding, dit gebouw. Nu heeft het Forum in het atrium heel veel lucht, maar VRIJDAG wordt ook echt een groot gebouw. En ook in z’n verscheidenheid trouwens. Het heeft allerlei verschillende bouwhoogtes. Die zijn afgestemd op de hoogtes van gebouwen in de omgeving, zoals het Forum, de panden in de Schoolstraat en het Stadhuis.”

Windwijzer

Voor de bouw van VRIJDAG moet de Sint Jansstraat soms worden afgesloten. “De bouwkraan maakt dan met zware vracht een draaibeweging over de straat heen”, legt Erwin uit. De hoogte van de bouwkraan is afgestemd op het Forum. “Die kraan is hartstikke hoog”, zegt Elzo. “Dat is helemaal niet nodig voor het bouwproces, maar dat is omdat hij boven het Forum uit moet draaien. In de weekenden en ‘s avonds en ’s nachts staat de kraan in z’n vrij, dan draait hij mee met de wind.” Erwin: “Dus als je buiten werkuren wilt weten welke kant de wind op staat, dan moet je naar een hijskraan kijken. Elzo: “Voor wie dat niet wist, zo’n kraan is dan dus net een windwijzer.”